Son yıllarda sedanter (ya da inaktif) davranışlar üzerine yapılan araştırmaların sayısı oldukça yüksek sayılara ulaştı. Sedanter teriminin yaygın anlamı fiziksel inaktivite olsa da, davranış bilimciler bu terimin içerisine, uyanık kalınan saatlerde yanlış pozisyonlarda oturma ve düşük enerji harcama durumlarını da ilave etmektedir. Kısaca şu şekilde de tanımlanabilmektedir: oturarak ve hareketsiz, egzersiz yapmadan geçirilen zaman.
Sedanter davranışlar genellikle televizyon karşısında oturmak, bilgisayar kullanmak ve elektronik oyunlar üzerine yoğunlaşmaktadır. Daha az araştırılan sedanter davranışlar arasında kitap okumak, masa üstü oyunları ve özellikle yetişkinler için bir problem olan seyahat sırasında araçlarda oturarak geçirilen zamanları kapsamaktadır.
Sedanter davranışların sağlık üzerine sorunları genellikle epidemiyolojik araştırmalar tarafından ortaya konmaktadır. Bunların arasında ölüm, kardiyovasküler hastalıklar, kardiyometabolik sağlık (diyabet ve metabolik sendrom) ve obezite önemli yer bulmuştur. Yeni araştırmalar kansere ve psikolojik iyi hissetme haline etkilerini de araştırmaktadır. Bunlar arasında, çalışma sayısı logaritmik bir atış gösteren konu kilo durumları ve obezite araştırmalarıdır.
Yeni Zelanda’da yapılan bir araştırma, çocukluk yıllarında saatlerce televizyon izlemenin 10 yıl sonrasında vücutta yağlanmaya neden olduğunu göstermiştir. Çok sayıda katılımcı içeren geniş çaplı ve yakın tarihli bir araştırma, 54 ülkeden 77,000’den fazla çocuk ve 207,000’den fazla yetişkin üzerinde incelenmiş ve televizyon izleme ile vücut kitle endeksi (Body Mass Index, BMI) arasında net bir ilişki olduğunu ortaya koymuştur. Araştırmada elde edilen önemli sonuçlardan birisi de, 1 saatten az televizyon izleyen gençlerle 5 saatten fazla izleyenler arasında BMI farkı 0.16 iken, aynı oranın çocuklar arasında 0.36 olduğu görülmüştür.
Televizyon izleme ile yağlılık arasındaki ilişki, araştırmacılar tarafından çok kez vurgulanmıştır. Örnek olarak, 20 yıldan daha önce, Avusturya Pediatri Koleji televizyon izlemeni doğrudan obezite nedeni olduğunu vurgulamıştır. 1996 yılında Amerikan Spor Hekimliği Koleji, bir bilimsel yuvarlak masa toplantısında obezitenin televizyon izleme yoğunluğu ile doğrudan ilişkili olduğunu ifade etmiştir. Kanada’da 1000 kişinin dahil edildiği bir diğer araştırma da, yatak odasında televizyon bulunan kişilerin daha uzun süreler televizyon izlediklerini ve yağlanma ile ilişkisi olduğunu göstermiştir. Bu alandaki rehberler, ekran başında geçirilen zamanın günde 2 saatten daha fazla olmaması gerektiğini belirtmektedir.
Araştırmacılar neredeyse tüm gençlerin bir şekilde sedanter davranışlarda bulunduklarını ve sedanter geçirilen sürenin yağlılık üzerine küçücük bir etkisi bile olsa bunun büyük bir popülasyonu etkileyeceğini ve toplum sağlığı üzerine önemli etkileri olacağını ifade etmektedir.
Yakın zamanda yapılan bir araştırma, sedanter geçirilen zamanın azaltılmasının vücut kitle endeksinde önemli düzelmelere yol açtığını (-0.158 BMI), hatta bu düzelmenin fazla kilolu ve obez kişilerde daha yüksek oranda olduğunu (-0.493 BMI) göstermiştir.
Fiziksel Aktivite Yoğunluğu
Fiziksel aktivite; uyku, sedanter davranışlar, hafif, orta ve yoğun fiziksel aktivite olarak, yapılan hareketin yoğunluğuna göre aralıklara ayrılır. Eğer oturma süresi, hafif yoğunluklu veya orta yoğunluklu aktivite ile değiştirilirse enerji harcama miktarı artacaktır. Araştırmalar bazı bireylerin hem sedanter geçirdikleri zamanın hem de orta yoğunlukta fiziksel aktiviteyle geçirdikleri zamanın yüksek olduğunu, bazı bireylerinse sedanter geçirdikleri süre yüksekken fiziksel aktivite miktarlarının düşük olduğu gözlenmiştir. Bu durumla ilişkili önemli bir veri, fiziksel olarak çok aktif ama aynı zamanda sedanter geçirdikleri süreleri de fazla olan çocuklarda, sedanter zamanın sağlığa zararlı etkilerinin minimum seviyede olduğunu göstermiştir.
Sedanter Davranışlar ve Beslenme
Yüksek vücut yağlılığının beslenme ile ilişkisi de çok yüksektir. Bu konuda özellikle, ekran karşısında oturma süresince atıştırmalık olarak zararlı yiyeceklerin ve içeceklerin daha yüksek oranda tüketildiği ifade edilmektedir. Sedanter yaşam ile kötü beslenme arasında da bu bağlamda ilişki olduğu belirtilmektedir. Ailelerin çocuklarını bazı yiyecek içecekler vererek televizyon karşısına oturtmalarının, çocuklarda televizyon karşısında kötü beslenme alışkanlıklarına neden olduğu gösterilmiştir.
Sedanter Davranışlar ve Uyku
Uyku süresi ile yağlılık arasında da bazı ilişkiler gösterilmektedir. Hatırı sayılır miktarda araştırma, fiziksel aktivite seviyeleri yüksek, yüksek uyku süresine sahip ve az miktarda sedanter davranışlar gösteren gençlerin daha sağlıklı olduklarını ve yağ oranlarının düşük olduğunu göstermiştir. Uzun süre ekran karşısında kalmanın geç saatlerde ekran karşısında beslenme ihtiyacı doğurduğu ve bununla beraber düzensiz, bölünen uykulara neden olduğu görülmektedir. Uyku bölünmesi ise yorgunluk birikimine ve uzun süreler boyu ışığa maruz kalmaya neden olmaktadır. Araştırmacılar, gençlerin günde 8-10 saat arası uykuya ihtiyacı olduğunu ifade etmektedir.
Çocuklar ve Gençler İçin Çok Önemli
Sonuç olarak, gençlerin ve çocukların sedanter davranışları azaltarak fiziksel olarak daha aktif hale gelmelerinin teşvik edilmesi gerekmektedir. Sedanter davranışlar arasında en başta ekran başında geçirilen süre gelmektedir. Buna ilaveten, kötü beslenme ve uzun süreler uykusuz kalma durumları, çocuklarda ve gençlerde sağlık sorunları yaşama riskini arttırmaktadır. En başta bahsedildiği gibi, yapılan araştırmalar, çocukluktaki uzun süreli sedanter davranışların yağlanma etkisini 10 yıl sonra gösterdiğini belirtmiştir. Özellikle çocukların ve gençlerin ekran başında geçirdikleri süre günlük 2 saatten daha az olmalıdır. Bu kapsamda en etkili olacak yol ise, çocukların ve gençlerin istedikleri alanlardaki spor branşlarına yönlendirilmesi, kulüplere veya spor kurslarına yazılmaları olacaktır.
Kaynak:
1 - Biddle, S. J., Pearson, N., & Salmon, J. (2018). Sedentary behaviors and adiposity in young people: causality and conceptual model. Exercise and sport sciences reviews, 46(1), 18-25.
Comments